Tot ruim honderd jaar geleden waren huishoudens zelf genoodzaakt om te zorgen dat energie het huis binnen kwam. Er was geen elektrisch netwerk en ook geen gas dat je huis binnen stroomde. Je moest zelf hout kappen of kopen om de kachel aan te maken. Onvermoeibaar voerden kolenboeren Hessels en den Boer briketten en antraciet aan bij de Dongense huishoudens of kwamen olie brengen die vaak in ondergrondse tanks werd opgeslagen.
Het elektriciteitsnet kwam langzaam op en zelfs in mijn vroegste herinnering was dit voornamelijk aangelegd om de huizen te verlichten. In mijn ouderlijk huis waren er aanvankelijk maar vier stopcontacten. Vooral de opkomst van elektrische huishoudapparaten zorgden ervoor dat elektriciteit de belangrijkste energiebron is geworden.
Het is zelfs zo dat andere energiebronnen niet meer kunnen werken zonder stroom. Als de stroom uitvalt zal ook de centrale gasverwarming uitgaan, omdat de pomp die het warme water rondpompt niet meer kan functioneren. De vraag naar stroom werd alleen maar groter toen ook media- en communicatie-apparaten zoals TV’s, telefoons en computers hun intrede deden. Een wereld zonder stroom is ondenkbaar. Met die onophoudelijke vraag naar energie hebben we te maken met twee belangrijke gevaren: schaarste en kwetsbaarheid.
Om met kwetsbaarheid te beginnen. We hebben het over het elektriciteitsnet, maar in feite is het een vorm van hiërarchische distributie en is er nog geen sprake van een echt netwerk. Vanuit de centrale waar stroom wordt opgewekt wordt het via verdeelstations en verdeelkasten bij u in huis bezorgd. Als er ergens in deze keten letterlijk een kink in de kabel komt, krijgt u geen stroom meer. En hoe dichter dit in de buurt van de centrale is, hoe groter de impact. Bij een netwerk, zoals het internet, is men niet afhankelijk van één bron, maar worden de berichten langs vele wegen opgehaald. Is de hoofdweg afgesloten, dan komt het bericht van de zijweg. In het uiterste geval ervaar je even een hik in de leverantie en mogelijk een wat trager internet.
Deze week viel in Nieuwegein de stroom uit door blikseminslag in een transformatorhuisje en hele wijken zaten uren zonder stroom. De netwerkbeheerder probeerde dit op te lossen met noodaggregaten, maar eigenlijk zouden de gevolgen veel kleiner zijn als er een echt netwerk zou zijn, waarbij een naburige stroombron automatisch de levering over zou nemen als de stroom onvoorzien uitvalt. Het blijkt dat mondjesmaat nu systemen worden ingezet om er een echt netwerk van te maken en dat dit nog 20 jaar duurt voordat heel Nederland is voorzien van deze techniek. Daarmee is de stroomleverantie een zeer zwakke schakel in onze infrastructuur. Door gerichte terroristische aanvallen zou je door pakweg zes goed geplaatste bommen heel Nederland plat kunnen leggen. Doodeng.
En waarom moet dit 20 jaar duren? De winsten van de energiemaatschappijen, die inmiddels allemaal geprivatiseerd zijn, worden maar mondjesmaat ingezet voor het onderhoud en modernisering van het net en gaan linea recta naar de beurzen van de aandeelhouders.
De netbeheerder moet zo efficiënt mogelijk, dus tegen zo laag mogelijke kosten, het net in de lucht houden. Voor een nutsvoorziening zou je dit soort risico’s nooit mogen nemen, maar omdat het meestal goed gaat komen ze ermee weg. Toch heb ik het idee dat elke storing meer onder een vergrootglas komt te liggen, vanwege de enorme gevolgen. De mensen vinden het eigenlijk onacceptabel en door de groeiende claimcultuur, overgewaaid uit de VS wordt de urgentie hoe langer hoe groter om structureel meer te investeren in het netwerk. Maar dat dit 20 jaar moet duren?
En dan komen we bij het tweede risico: de schaarste. Veelal wordt energie opgewekt in gas- en kolencentrales. Kolen werden vroeger uit de eigen mijnen gewonnen, maar aangezien de bronnen uitgeput raakten, heeft men in de jaren 70 besloten te stoppen met deze vorm van energiewinning. Het was onverantwoord om Limburgse mensen tot inmiddels meer als een kilometer te laten afzakken in de grond om het zwarte goedje te winnen. Nee, beter is het om dit zwarte goud te importeren uit vage landen, zodat we geen notie hebben hoe de winning tot stand is gekomen. Wat niet weet wat niet deert. En omdat steenkool relatief goedkoop is, bouwen we zelfs nog nieuwe kolencentrales, wetende dat de milieubelasting in alle vormen door deze centrales en hun brandstof enorm is.
De toenemende vraag naar vooral elektriciteit zorgt ervoor dat overal naar energiegrondstoffen wordt gezocht en door de gestegen energieprijs laaien de discussies op om dit te winnen op ecologische zwakke plaatsen of zelfs te winnen als het over zeer kleine hoeveelheden gaat, zoals bij het winnen van schaliegas. Dit gehele complexe systeem rond de hongerige energievraag, gecombineerd met de crisis en de enorme winstbelangen bij de grote energieproducenten, zou nog weleens de aanleiding tot de derde wereldoorlog kunnen worden.
Zeker omdat u en ik volledig afhankelijk zijn van het grootkapitaal en politieke belangen, zullen we genoodzaakt zijn vanuit de eigen gemeenschap maatregelen te treffen.
In Dongen is een opmerkelijk initiatief gestart: Energie Dongen, een coöperatieve vereniging van burgers die samen betaalbare, eigen en duurzame energie wil realiseren. Het blijkt dat zelf energie winnen weliswaar nog duur is, maar binnen een afzienbare periode rendabel te maken is. Vroeger had men het over terugverdienperiodes van 15 jaar of langer, nu blijkt het tussen de 4 en 7 jaar te liggen. Enerzijds omdat door de voortschrijdende technologie het rendement van wind- en zonne-energie is gestegen en omdat de zonnepanelen veel goedkoper zijn geworden. Door collectief zonnepanelen in te kopen en elkaar te helpen om energie te besparen kan de energievraag worden verlaagd en ben je minder afhankelijk van de energiereuzen.
Nu is er vanaf 2 juli 2012 weer een mogelijkheid om subsidie aan te vragen voor het plaatsen van systemen voor duurzame energiewinning. Een aardig gebaar, maar de pot is beperkt. Als 35.000 gezinnen een beroep doen op de maximale vergoeding van € 650,00, is de pot voor dit jaar leeg. Voor volgend jaar kunnen er nog eens 45.000 gezinnen een beroep doen op dit potje en dan gaat de kraan dicht. Installateurs klagen, omdat er tot aan de subsidieregeling geen zonnepaneel meer wordt verkocht en in de zomer nu een enorme, tijdelijke vraag voor installatiewerk gaat ontstaan. Als het potje voor dit jaar op is, stagneert opnieuw de vraag totdat per 1 januari opnieuw tijdelijk een opleving bestaat. Het lijkt een leuke regeling, maar voor de installatiebedrijven wordt dit maar een slecht te plannen tijdelijke opleving.
De vraag naar energie en de kosten ervan zullen de komende decennia de maatschappelijke en politieke agenda gaan bepalen, zeker nu de minerale grondstoffen steeds schaarser worden of duurder om te winnen. De club van Rome waarschuwde in de jaren zeventig met haar rapport “de grenzen aan de groei” al dat het fout zou gaan vanwege uitputting van de natuurlijke bronnen. Ook toenmalig premier den Uyl waarschuwde het volk toen al via de TV dat de wereld nooit meer hetzelfde zou worden. Weliswaar als doemscenario weggehoond destijds, heeft het de milieulobby wel op gang gebracht. Door betere modellen te gebruiken en met de voortgang van de techniek is het doemscenario vooruit geschoven, maar daarmee is het niet weg. Helaas heeft duurzame energie en preventie nauwelijks op de agenda gestaan van ons inmiddels demissionair kabinet en de fooi die nu onder druk van het parlement wordt ingezet zal slechts zorgen voor een tijdelijke opleving.
Bedrijven en burgers nemen nu zelf het initiatief, en maken hoe langer hoe meer los op energiegebied. Als onze regering tot in de haarwortels doordrenkt zou zijn van de absolute noodzaak om het energieprobleem duurzaam op te lossen, zou regeringsinzet een enorme katalysator kunnen zijn voor de nu ontstane energie-initiatieven. Laat deze overweging zwaar wegen als u op 12 september het rode potlood laat zakken in het stemhokje; wellicht voorkomt u hiermee een derde wereldoorlog.