Duurzaamheid

Vorige week bezocht ik een lezing -bij mijn werkgever Achmea- van Herman Wijffels, oud-voorzitter van de Raad van Bestuur van Rabobank, oud-voorzitter van de SER en prominent CDA-lid.
Wijffels is inmiddels het uithangbord geworden van duurzaam denken. Hij noemt zichzelf groen-rechts, maar Herman Wijffels begon zijn betoog met de conclusie dat er een behoorlijke erosie is opgetreden ten aanzien van het vertrouwen in de Nederlandse samenleving. Van een hightrust society zijn we door de crisis en weinig stabiele politieke situatie gezakt naar een medium trust society.

Wijffels gelooft in het systeemdenken en tekende een s-curve op het bord die van linksonder naar rechtsboven liep. De curve gaf de levensloop van de industriële revolutie weer. We zijn nu rechtsboven beland en dat betekent dat de rek eruit is. Doen we niets dan stort onze Westerse wereld in. Pervertering van het systeem door het verdienen van geld door aandeelhouders uitsluitend voorop te stellen en de mensen en maatschappelijke doelen te vergeten, draait doel en middelen om. Maar ook zonder deze perversie is de rek eruit. De enorme groei heeft ervoor gezorgd dat er een bevolkingsexplosie heeft plaatsgevonden en dat op een onverantwoorde manier de aardse bronnen zijn aangesproken. Het gevolg is dat zonder fundamentele wijziging van het systeem er nog veel meer rampspoed zal plaatsvinden. Van de lineaire opvatting met alleen maar groei in het verschiet moet afstand genomen worden. De mens zal duurzaamheid voorop moeten stellen en moeten gaan denken in een cyclische beweging, zoals de seizoenen. De restanten van wat verbruikt wordt moeten zodanig terug in het systeem komen dat ze herbruikbaar zijn.
Als je jezelf vraagt: wie gaat dit bewerkstelligen is het antwoord simpel. Kijk in de spiegel en je krijgt het antwoord. Inzetten van die verandering kun je alleen zelf doen. Niemand vertelt je de oplossing. Wat we nu zien is dat de mensen inderdaad zelf al gaan veranderen. Voorbeelden zijn het ontwikkelen van plaatselijke initiatieven om duurzame energie op te wekken. Maar ook allerlei initiatieven om met behulp van social media elkaar te vinden en helpen zonder winstoogmerk is een verandering.
Door de industriële revolutie is er een mechanistische manier van sturing ontstaan. Regels bepalen het proces en ook de controle achteraf legt het systeem regels op, waardoor verandering en flexibiliteit zeer moeizaam zijn. Wijffels vindt zichzelf een systeemdenker, maar het huidige systeem moet om.
Natuurlijk hebben we een zeer succesvolle periode gehad met dit model en eigenlijk zitten we als individuen boven op de top. Maar doordat het totaal niet gericht is op duurzaamheid kunnen we niet meer vooruit. De wereldbevolking is geëxplodeerd van 1 naar 7 miljard in pakweg 200 jaar. We passen door de groei eigenlijk niet meer op onze planeet. De “carrying capacity” van onze planeet is overschreden. Vooral onze eetgewoontes, waarbij we relatief veel vlees eten, zorgt ervoor dat we op den duur niet voldoende voedsel meer kunnen produceren. Veranderen we onze eetgewoontes door meer vegetarisch te eten, dan is er nog een kans. Ook het verslepen van voedsel over de aarde zorgt voor een grote belasting van het systeem. De eenvoudigste en duurzaamste manier van voedsel produceren is in de directe omgeving. En dat geldt eigenlijk met alles van primaire levensbehoeften. We leven hoe langer hoe meer in de situatie van een ecologische overshoot, waarbij er teveel mensen wonen op plaatsen waar geen voedsel geproduceerd kan worden.
Op de top van de industriële revolutie waar we nu staan zien we het individualisme toeslaan. Kijk naar Amerika, waar het politieke systeem inmiddels zodanig wordt toegepast dat elke inmenging van een overheid gezien wordt als een inbreuk op de persoonlijke vrijheid. In Europa heeft de overheid –gelukkig- meer grip op de bevolking en kunnen er zaken aangepakt worden, waar iedereen iets aan heeft. Maar ook hier zie je pervertering optreden en wil de lokale of nationale bestuurder hoe langer hoe meer uitsluitend voor zijn eigen belangen kiezen.
Meer als individu in de maatschappij staan is iets anders dan individualisme. De nieuwe situatie, ontstaan door de (dreigende) schaarste voedt het egocentrisme: ik voorop!
Aandeelhouderskapitalisme is uiteindelijk de grootste pervertering van het systeem. De wereld is sterk aan het verloederen door dit mechanisme. Aangespoord door beloningsmechanismen en enkel nog focus hebben op het belang van de winst voor de aandeelhouder, daarbij de omgeving -de mens, de aarde en de maatschappij- niet meer in ogenschouw nemend, is het teken dat het systeem om moet. Terwijl de wereld zucht onder de crisis, worden de allerrijksten alleen maar rijker. De crisis is ontstaan door het eigen belang uitsluitend voorop te stellen.
De financiële sector, ooit opgericht om het systeem te dienen, is nu meester geworden van de reële economie. Daardoor wordt er gespeculeerd en de talrijke bubbels van de laatste jaren zijn er de uiting van. Bij verzekeren is dat anders. Verzekeren kent twee gezichten. De schadetak – het verzekeren van objecten- is de goede kant. Verzekeraars kunnen mensen helpen risico’s te voorkomen of te managen, waardoor de verzekerden zich geborgd voelen. De foute tak is echter de “leven-“kant van verzekeren, waardoor met het systeem van provisies de adviseurs het eigen belang voor het belang van de klanten stelden. Dat systeem wordt met de woekeraffaires nu afgebouwd, maar zal de komende tijd nog tot de nodige verwarring leiden en terecht tot onbegrip leiden en wantrouwen. Daar heeft de verzekeringswereld nog heel wat goed te maken.
Een nieuw systeem zou als belangrijkste drijfveer duurzaamheid moeten hebben. Hoe krijgen we een systeem dat de huidige groei ombuigt in een cyclische beweging? De aspiratie is om duurzaamheid centraal te zetten om balans te brengen in de “carrying capacity” van onze planeet, waarbij het individuele belang gediend wordt door aan het collectieve belang te werken. Je zou er moeten zijn om maatschappelijke waarde te leveren. En als dit lukt dan mag je ook een graantje meepikken.
Er zouden sociale contracten moeten komen tussen alle branches en de samenleving.
De klant centraal stellen is niet voldoende. Kijk naar de inzet van klantcontactcenters. Door de efficiencydrang is kennis anoniem geworden. Je wordt behandeld door anonieme kennismachines, waar de mens van nature een antipathie voor heeft. De huidige jongeren leven in een netwerksamenleving. De empathiearme manier van tegenwoordig is kansloos. Alles komt in het teken van “shared value creation”: waardecreatie met klanten, mensen en hulpbronnen.
We moeten los komen van de oude wereld. Letterlijk losmaken; niet gevangen zijn in onze industriële tredmolen, maar terug naar de natuur en spiritualiteit. Gevoel en intuïtie zijn belangrijke elementen.
Door de mechanistische maatschappij worden mensen volstrekt onderbenut in de huidige hiërarchische piramides. De taakopvatting van het werk wordt in het huidige systeem bijna uitsluitend bepaald door wat de werkgever vraagt, maar niet wat de werknemer kan bieden. We zouden HRM (Human resource management) moeten wijzigen in human resource development.
Wij zijn toe aan een nieuwe release van de beschaving. Om de wereld te vernietigen hebben we de nucleaire optie en de overconsumptie. Zover mag het niet komen. We moeten dus van lineaire (groei-)principes af naar circulaire principes. Coöperatieve organisaties in de directe omgeving kunnen een eerste aanzet zijn. Veel te veel illustreren we wie we zijn met wat we hebben.
We moeten naar een samenleving met als inzet survival of the species en niet van de fittest.
Voor het eerst sinds generaties denken we dat onze kinderen het moeilijker gaan krijgen dan wijzelf. Dat illustreert dat we over de top zijn. Iedereen, maar ook elke organisatie moet zijn maatschappelijke verantwoordelijkheid gaan dragen.
De verandering moet wel van onderaf komen. De mensen zullen zelf de maatschappij moeten veranderen, door hun eigen gedrag aan te passen.

Herman Wijffels voelt zich aanhanger van het Taoïsme, waarbij de weg in het leven centraal staat en niet een bepaald einddoel. Ook onderschrijft hij theorieën van Ken Wilber en Jared Diamond.

KLIK OP ONDERSTAANDE KNOP OM DE MIJMERING TE BELUISTEREN

Beoordeel dit bericht