We moeten bezuinigen. Miljarden moeten worden bezuinigd, maar waarop? De partijen steggelen voortdurend waar het geld gevonden moet worden, maar komen er maar moeizaam uit, gezien de politieke achtergronden. De ene denkt te bezuinigen op dit en de ander op dat. Wat ik eigenlijk vrees is dat er helemaal niet zoveel te bezuinigen valt. Nederland is een degelijk land. Men heeft overal procedures voor. Voordat iets wordt gerealiseerd worden er vooronderzoeken gedaan over de mogelijkheden, prijzen en aanbieders. Vaak is dit al op Europees niveau afgesproken.
Deze aanbestedingsvoorwaarden gaan verder dan alleen de aanschaf van zaken. Er moet ook onderhoud op plaatsvinden gedurende de levensduur van het object en op den duur moet het ook weer vervangen worden door een nieuw ding. Het gevolg is dat er heel veel meerjarige investerings- en onderhoudsplannen zijn. Omdat we zoveel mogelijk voorspelbaar onze kosten willen beheersen, sluiten we voor bijvoorbeeld onderhoud langdurige contracten met onderhoudsbedrijven. Dat is in tegenstelling tot wat men werkelijk zou moeten doen volgens de ’transparante’ regelgeving van Europa. Contracten moeten snel open te breken zijn, om zo voordelig mogelijk uit te zijn. Theoretisch klopt dit verhaal, maar het gevolg is dat telkens een nieuwe aanbesteding moet worden gedaan. Alleen de aanbestedingstrajecten zijn al zo kostbaar dat het prijsverschil met een nieuwe aanbieder al helemaal niet meer is terug te verdienen. Kijk maar naar de bussen. Eens in de zoveel tijd wordt dit weer aanbesteed en het betekent altijd dat –in ieder geval tijdelijk- de klant de dupe wordt. In het begin worden er verkeerde materialen ingezet, de processen zijn niet duidelijk en het personeel nog onwetend. En hebben we met de nieuwe aanbieder een paar euro verdiend door de exploitatiekosten te laten zaken, maar is er waarschijnlijk weer een bedrijf failliet en zijn we miljoenen verder door de aanbesteding. Bovendien blijkt het onder de streep uiteindelijk voor de klant toch duurder te worden. Dit soort onzinnige kosten blijken tegenwoordig onvermijdbaar en Dijsselbloem en Rutte kunnen hier niets aan doen.
Nederland is een technisch land. Kijk naar de landen in Zuid-Europa en je ziet dat in feite alleen maar infrastructuur wordt aangelegd in de verstedelijkte gebieden. Enkel een losse spoorwegverbinding, gas- , internet- en elektriciteitskoppeling en meestal een matig wegenstelsel vormen de hele openbare infrastructuur buiten de steden. En de goede wegen zijn dan vaak in eigendom van particuliere bedrijven.
Maar in Nederland vormt elke vierkante meter een onderdeel van de infrastructuur. Elke vierkante meter wordt beheerd door een eigenaar, het waterschap, de dijkgraaf, de provincie, TenneT, pro-rail, de gemeente of het ministerie van infrastructuur en milieu. Behalve de eigenaar worden alle kosten om ons land overeind te houden genomen door de overheid. Als we gaan inboeten op het beheer krijgen we binnen no time problemen. Treinen stoppen, de stroom valt uit, het land loopt onder water, er vallen gaten in de weg. Bezuinigen op onderhoud zijn nauwelijks te realiseren. Dijsselbloem en Rutte kunnen hier niets aan doen.
Laten we dan bezuinigen op het gebruik. Minder treinen, minder bussen, minder licht op de snelweg. Het kan allemaal wel een beetje minder. Waarom een trein laten rijden als er nauwelijks iemand in zit; waarom om drie uur ’s nachts alle snelwegen hel verlicht, zodat je dat zelfs vanuit de ruimte kunt zien? Logisch dat we dan denken dat dit dan niet meer hoeft als het allemaal wat slechter gaat. Maar waarom hebben we dit dan ooit gedaan? Waarschijnlijk omdat de businesscase pas positief werd als bijv. het licht langer dan 10 uur brandt op een nacht. De verhouding tussen de vaste beheerskosten en de variabele kosten worden zo scheef als wat, als de lampen niet branden. Het gevolg van dergelijke maatregelen is meestal dat er ook bezuinigd gaat worden op de beheerskosten, wat dan weer tot gevolg heeft dat er eerder storingen gaan optreden, of dat men een aantal spullen niet meer gaat vervangen en daarom veroudert. Dit om de kostenverhoudingen weer in balans te brengen. De kwaliteit holt achteruit. Willen we dat? Nee, liever niet; Dijsselbloem en Rutte kunnen maar beter hier niets aan doen.
Wat als we gaan bezuinigen op militaire operaties, die volgens mij allemaal zinloos zijn. Waarom is dit zinloos: we doen mee om niet af te gaan ten opzichte van de rest van de wereld. De volkeren ter plekke vinden hun probleem meestal een interne kwestie en hebben vaak een hekel aan ons, die ons zien als bezetters. Lichten we onze hielen, dan nemen de plaatselijke milities toch weer hun oude positie in, geheel naar de wens van het volk ter plekke. Dus waar doen we het voor? Maar ja, oude schulden, verplichtingen, gezichtsverlies ten opzichte van de bevriende landen. Je moet wel. Dijsselbloem en Rutte kunnen hier niets aan doen.
De gezondheidszorg dan. Ethisch gezien het meest pijnlijke dossier. De kosten worden alsmaar hoger. Trots zijn de artsen over het feit dat we allemaal langer kunnen leven door onze geweldige, voor iedereen toegankelijke gezondheidszorg. Er is een formule te verzinnen die aangeeft dat elk jaar dat we gemiddeld langer leven de zorgkosten exponentieel stijgen. En omdat we ook in staat blijken onze levensduur te verlengen, is dit kostentechnisch niet meer in de hand te houden. Als ook nog eens blijkt dat ons werkzame leven met heel veel moeite 2-3 jaar te verlengen is, hoef je geen wiskundige te zijn om vast te stellen dat dit een onbetaalbaar dossier is en in toenemende mate zal blijven. Hierop ingrijpen is een moeilijke kwestie. Moeten we gaan rekenen of het nog de moeite waard is om dure zorgbehandelingen wel of niet te betalen en welke variabelen moeten we dan gebruiken? Verdomd moeilijk ethisch vraagstuk, dat in minder ontwikkelde landen niet aan de orde is. Daar is de gezondheidszorg niet voor iedereen toegankelijk en vindt er een natuurlijke selectie plaats. Deze gemeenschappen vergrijzen ook veel langzamer en hebben deze kosten niet.
Ik vrees dat Dijsselbloem en Rutte ook hier maar weinig aan kunnen doen.
Onze maatschappij is simpelweg te duur. Doen we niets nieuws dan zakken de kosten nauwelijks. Bezuinigen is bijna niet mogelijk, omdat alle toekomstige uitgaven al zijn vastgesteld en vergrendeld. Terecht dat EU-commissaris Rehn ons wat speelruimte geeft, maar ik benijd Dijsselbloem en Rutte hun zoektocht naar bezuinigingsmogelijkheden niet. Ik vrees dat de kaasschaaf is uitgewerkt en er pijnlijke keuzes