Nog geen tien jaar geleden overwogen we om naar Syrië op vakantie te gaan. Een overweging, vooral van mijn vrouw, omdat –afgezien van het verderfelijke regime- het land een bolwerk was van prachtige textiele werkvormen en vriendelijke mensen. Mijn broer is er ooit geweest en vertelde over de rijke historie en de schoonheid van het land. Stel dat je daar zou wonen en alles wordt met de dag slechter. Het land wordt verscheurd door Assad, IS, de Koerden, en allerlei rebellengroepen. Wat zou jij doen, als je mogelijkheden hebt: toch ook vertrekken? En waar naar toe?
Ga je meer naar het oosten of zuiden, dan kom je in landen, die nauwelijks anders zijn dan Syrië, vol met politieke onrust, terrorisme en gewapende conflicten of verachtelijke regimes. De enige richting waar het stabiel en rustig lijkt is het noordwesten: West-Europa. Een deel van de wereld wat niet voor niets een tijd geleden de Nobelprijs voor de vrede kreeg. Hier in West Europa kibbelen we wel veel, maar zijn al meer dan 70 jaar oorlogsvrij gebied. Dat klinkt als het paradijs.
Een ware volksverhuizing is op gang, want niet alleen in Syrië is onrust: ook Somalië , Eritrea, Lybië, Soedan en noem maar op zijn landen waar mensen massaal op de vlucht slaan. Kansloze landen, waarvan het aantal toeneemt en die langer hoe vaker in gewelddadige chaos veranderen.
Over één ding zijn we het in Europa eens: we zijn het namelijk samen oneens over de aanpak van de vluchtelingen en schuiven het probleem voor ons uit. Het is net alsof we aan het bakkeleien zijn of we bij een uitslaande brand de brandweer moeten laten uitrukken of dat we eerst gaan onderzoeken of de eigenaar van het huis wel verzekerd is, voordat we de pompiers op pad sturen. Ondertussen fikt de hele boel af. En daarmee stellen we ook de beslissing uit hoe Europa er uit moet zien als grote multiculturele samenleving. Want vooral hierover zijn we het in Europa oneens. Onze culturele waarden worden sterk onder druk gezet als we massaal mensen opnemen uit andere culturen, die ver afstaan van de inmiddels seculiere maatschappij in West-Europa. Ondertussen zien we de mensonterende toestanden aan de randen van Europa en schrikken van foto’s zoals van het Syrische driejarige dode jongetje Aylan Kundi, dat aanspoelde op het vakantiestrand van Bodrum. De landen daar zijn niet in staat de vluchtelingen fatsoenlijk op te vangen of willen en kunnen daar geen hoofdrol in spelen. Deze landen zijn namelijk slechts doorvoerlanden voor de vluchtelingen. Het paradijs voor de vluchtelingen is namelijk het veilige en rijke noordwesten van Europa.
Doordat Europa niets structureels doet met de huidige vluchtelingenstroom zie je dat de bevolking van Europa gaat polariseren. Groepen die de grenzen dicht willen gooien en denken daarmee de problemen te kunnen wegkijken of wegwachten. Ondertussen kleeft het bloed aan de deuren van ons werelddeel. Of moeten we zeer barmhartig zijn en de grenzen open stellen. Het gevolg is dat de stroom vluchtelingen, maar ook stroom gelukszoekers dan enorm zal toenemen, waardoor de opvang ook rampzalig wordt. Een duivels dilemma.
Door de verlammende besluitvorming laaien er hoe langer hoe meer protesten op in Europa. Nationalisten en rechtse partijen hebben de neiging om de grenzen dus te sluiten en erop aan te dringen dat de oplossing in de regio moet plaatsvinden. Dat kan echter alleen met militaire middelen. Want de landen van waaruit de vluchtelingen hun oversteek wagen zijn zelf al niet in staat deze mensen tegen te houden of zijn zelf ook compleet chaotische landen. En de regio van landen als Syrië is –afgezien van Turkije- volstrekt instabiel. Overgaan tot bezetting van een deel van een land en daar de opvang organiseren en coördineren zou een mogelijke oplossing zijn, maar vergt heel veel samenwerking en openbreken van internationale verdragen. Een nieuwe staat oprichten in bijv. Noord Afrika en deze zelf laten opbouwen door vluchtelingen gecoördineerd en gefinancierd door het rijke Westen zou zo gek nog niet zijn. Van daaruit kunnen mensen zich laten voorbereiden op een mogelijke doortocht naar Europa. Want dat wij in Europa jong bloed nodig hebben is evident. De bevolkingspyramide is een soort ui geworden en neigt door te groeien tot een champignon. West-Europa wordt nu het bejaardenhuis aan de Noordzee. De gemiddelde leeftijd in België en Nederland is nu ongeveer 40 jaar. 25 jaar geleden was dit 36. Een gemiddeld van 40 is zeer oud als je dit vergelijkt met arme landen. Vluchtelingen zouden een belangrijke bijdrage kunnen leveren aan een meer evenwichtige opbouw van de bevolking. Maar ook hier weer een dilemma. Wat gebeurt er met onze culturele waarden? Laten we de nieuwkomers de ruimte om hun cultuur mee te nemen of moeten ze volledig assimileren in de Joods-Christelijke, inmiddels bijna seculiere cultuur van West-Europa. Zijn vluchtelingen bereid dit laatste te doen, of wordt het schipperen? Dit laatste vraagstuk is de grootste angst voor de nationalisten.
Aan de andere kant zie je dat grote delen van de bevolking juist begrip hebben voor de vluchtelingen –wat zou je immer zelf doen als je in hun schoenen stond? Ze willen -zeker voorlopig- de mensen helpen en zijn daarin een stuk duidelijker dan de overwegend rechtse West-Europese regeringen, die de vluchtelingen alleen zien als een probleem en niet als een kans.
Ik weet de oplossing ook niet, maar niets doen is geen optie. En wachten al zeker niet. Dat schaadt iedereen: de vluchtelingen zelf, de rust in de landen en het geloof in de politiek en Europa. We verwachten van leiders dat ze als leiders optreden: Aan de slag!