Tolerantie

De Verlichting, ontstaan in Frankrijk voorafgaande aan de Franse revolutie, is de basis van het liberalisme. Het ging hierbij over vrijheid, gelijkheid en broederschap. Uit de ideeën van de Verlichting is uiteindelijk het Westerse model ontstaan en basis voor de globalisatie die momenteel plaatsvindt. De idealen lijken fantastisch: iedereen is vrij te denken wat hij of zij wil, er zouden geen verschillen in acceptatie moeten zijn tussen elites, middenklasse en onderklasse en we zouden elkaar moeten gaan vinden.

De Verlichting betekende ook dat men elkaars mening moet gaan respecteren. Vrijheid betekent toch zoiets als een mening hebben en die uit kunnen spreken. Maar vaak wordt deze vrijheid misbruikt om niet te vertellen wat je wilt, maar om een ander zwart te maken. Dat is niet het idee van de Verlichting geweest. Want in één adem werd naast vrijheid ook gelijkheid en broederschap genoemd als idealen. En als je de vrijheid misbruikt om juist geen rekening te houden met die twee o zo belangrijke andere ideeën uit de Verlichting, dan deugt het niet en zou je van de vrijheid geen gebruik mogen maken.

Wat we de laatste tijd in toenemende mate zien, is dat culturen naar binnen keren en zich verzetten tegen elkaar. Men zet zich af tegen de globalisering. Dit kan op regionaal of nationaal gebied plaatsvinden, of binnen of tussen religies of wat dan ook. Het vreemde daarbij is dat bij deze terugtrekkende beweging er vaak geen mededogen is voor de andere cultuur. Goed en fout, zij en wij, worden de standaarden en verstikken de cultuur. De in zichzelf gekeerde culturen staan veel vrijheden niet toe en willen leven binnen hun eigen mythologische kaders, die vaak niet bereikt kunnen worden of vele offers vragen en vaak individuele vrijheid ondermijnen.

Veel staat of valt waar je wieg heeft gestaan. Ben je wit, en in een middenklasse gezin geboren, dan zul je eerder geneigd zijn te geloven dat de verlichte ideeën haalbaar zijn. Al beseft men vaak niet dat, als er sprake zou zijn van gelijkheid, je 95% van je bezittingen zou moeten gaan verdelen. De Westerse elite koestert het kapitalisme en de eigen positie en de groei van deze club is er echt wel, maar niet op een manier waarmee we de wereld vredelievend kunnen houden.

Die ongelijkheid stimuleert het afzetten van culturen tegen de Westerse elite. Omdat deze culturen vaak strenge wetten opleggen, komen er hier ook sterke mannen aan de top; nooit vrouwen. De beperkte, in mijn ogen verstikkende, kaders scheppen duidelijkheid en mogelijk verbondenheid, al worden hiervoor vaak leugens gebruikt om ieder te overtuigen. Iemand die niet wil luisteren moet ophoepelen, wordt veroordeeld of verdwijnt. Een soort afgedwongen broederschap, wat met de ideeën uit de Verlichting niets te maken heeft. Van democratie, waarmee de verlichte ideeën worden verspreid is al helemaal geen sprake en wordt gezien als de bron van het kwaad.

De versplintering gebeurt nu ook binnen de Europese Unie. De EU is een economische unie, maar zou het liefst broederschap uitstralen: samen voor hetzelfde ideaal. Jarenlang lijkt dit ook gewerkt te hebben, want er zijn geen onderlinge oorlogen uitgebroken en het is hier goed voor de wind gegaan de afgelopen zeventig jaar. En niet voor niets is het Europese volkslied: “Alle menschen werden brüder” Toch zie je dat dit mooie ideaal inmiddels door vele landen is opgegeven. Het aan Europese regels voldoen gaat ten koste van de nationale identiteit en de Europese cultuur wil in de ogen van sommige naties eenheidsworst bereiken, zonder oog voor de nationale identiteit. Dat gaat vele landen te ver. Het is een vorm van globalisering, waar men moeite mee heeft. De Westerse seculiere idealen van vrijheid en gelijkheid botsen soms zwaar met nationale en religieuze tradities, die zomaar niet weg te denken zijn.
Wij zien het vanuit een Westerse blik vaak als het achterblijven van een cultuur: wij hebben ons boven de verstikkende regels van de vorige generaties kunnen verheffen. Vaak vinden we de tradities uit andere culturen barbaars, waarmee we zelf ook ongelijkheid prediken.

Het tempo waarmee we de Westerse ideeën willen verspreiden en eigen willen laten maken bij andere culturen was veel te hoog. En de vraag is of de Westerse ideeën, met continu groei en uitputting van de aarde tot gevolg, wel de beste oplossingen zijn voor een wereld waar broederschap voorop staat.
Vanuit ons rechtvaardigheidsgevoel van individuele vrijheid kunnen wij, westerlingen, het maar slecht accepteren, dat mensen gedwongen worden om in culturen te leven waar vrijheid en gelijkheid niet aan de ode is.

De mens is echter een soort van computer en met behulp van dogma’s en onder druk vrij gemakkelijk te programmeren. Vele mensen willen ook niet anders dan doen wat hun opgelegd wordt. En uit zelfbehoud is dat vaak ook niet anders mogelijk.
Voor ons moeilijk te accepteren, maar (helaas) een gegeven.

De opkomst van sterke mannen, zoals Poetin, Erdogan en Trump, die staan voor hun eigen cultuur -wat dat dan ook moge zijn- zorgt ervoor dat de verlichte ideeën ver te zoeken zijn.
In het slechtste geval is dit een opmaat naar een mondiaal conflict.

Laten we maar hopen dat het zover niet komt.