Ons geluksgevoel hangt sterk samen met aandacht. Mensen doffen zich op om gezien en beter beoordeeld te worden door de omgeving. Als je het op de man -of meestal vrouw- vraagt wordt dit vaak ontkend. ‘Ik voel me onzeker als ik me niet opmaak’, ‘ik zie er niet uit zonder make-up’, ‘ik doe het voor mezelf’ zijn de meeste smoesjes die er zo hard ingesleten zijn dat het waarheden zijn geworden. Kenmerkend van het opdoffen is dat je zelf degene bent die er het minste van ziet, behalve als je de spullen opbrengt in de spiegel. Sommige dames zijn altijd gestift, gepoederd en netjes gekapt. Dan is het soms wel schrikken en op z’n minst wennen als je ze ‘bloot’ ziet.
De kern is de onzekerheid lijkt me. Vrouwen moesten veroverd worden en de mannen waren de jagers. En zo’n prooi moest dan ook aantrekkelijk zijn is het haast dierlijke instinct wat ons dat vertelt. Je zou denken dat na de #MeToo discussie en de opmars van vrouwen in de maatschappij dit minder zou worden, maar ik merk er niets van. Nog nooit is de maatschappij zo gefocust geweest op uiterlijk dan juist nu. Het is zelfs overgeslagen op de mannen.
Belangrijke reden voor dit alles is de social media. Met een handzame smartphone en een digitale verbinding kan bijna ieder mens zichzelf met zijn omgeving fotograferen met een selfie, het inmiddels door iedereen geaccepteerde woord in het Nederlands. Deze met smartphone gemaakte foto van jezelf met op de achtergrond je triomf, de plek waar je bent of het gezelschap waarmee je bent heeft de bedoeling op de social media-aandacht te trekken. Dit fenomeen is ergens populair geworden rond 2012. Kort hierop begon de goegemeente te vloggen, het maken van korte filmpjes waarin jezelf centraal staat. Met selfies gaat het alleen om aandacht, maar bij vloggen wil men ook nog een boodschap kwijt. In alle gevallen ben je als maker zichtbaar in deze digitale producten, dus moet je er goed uitzien. De kick krijgen de makers van het aantal likes en het aantal keren dat het bericht gedeeld wordt. Doe je dit succesvol, dan kun je er ook geld mee verdienen.
Dat geld verdienen komt uit reclame-inkomsten van de hostingpartij van de social media. Rondom veelbekeken berichten worden reclames getoond die ook nog eens zijn afgestemd op het gedrag van de bezoekers van de social media. De trefkans dat een reclame aansluit op de behoefte van de kijker wordt steeds groter. De kans dat een bezoeker ook de aanbieding ziet en er ook werkelijk iets mee doet neemt ook toe. Kijk maar eens naar Mindf*ck en je ziet hoe van dit mechanisme Victor Mids gebruik maakt om mensen bepaalde dingen te laten doen of herinneren. Blijkbaar zijn we hier onbewust erg gevoelig voor en de reclameverkopers weten dat. Veel likes worden daarom ook beloond met geld.
Het minder goede nieuws is dat vooral de vloggers meningen kunnen verspreiden, die niet gecheckt worden. Journalisten maken gebruik van het principe hoor en wederhoor. Het risico is groot dat er door kuddegedrag door een vlogger een eendimensionale mening als waarheid wordt verspreid. Als het om onschuldige aanprijzingen gaat van make-upartikelen is dat niet zo’n ramp, maar gaat het om politiek beladen onderwerpen, dan kan er een zeer eenzijdig beeld ontstaan dat als waarheid wordt ervaren en verspreid.
Gelukkig zijn er ook groepen idealisten die zich bezighouden met waarheidsbevinding en de input van allerlei digitale media in het openbaar domein zodanig combineren dat de feitelijke waarheid boven water komt. Een mondiaal actieve groep vrijwilligers is Bellingcat. Zij kunnen vanuit hun individuele specialismes, zonder belemmerd te worden door belanghebbende opdrachtgevers aan de slag. En dat is ook nodig, want doordat er voor ‘nieuws’ inmiddels zo goed als niets meer wordt betaald is er ook geen geld meer om onafhankelijk onderzoek te doen en is het maar de vraag of het nieuws de waarheid brengt.
En als dan ook de belangrijkste leiders van de wereld populistische trekken krijgen en er geen belang bij hebben dat het nieuws op basis van de feitelijke waarheid wordt verspreid, roept men om het hardst dat iets ‘fake-news’ is, hoe waar het ook is.
Dat is best beangstigend.
En waar het aantal likes, deelacties en reacties op social mediaberichten hoe langer hoe zwaarder wegen in zelfbevestiging en als businessmodel, blijkt ook dit stelsel zo corrupt te zijn als maar wat. Er zijn honderdduizenden thuiswerkende trollen, die goed geld verdienen aan het plaatsen van nepreacties en likes vanuit zogenaamde ‘echte’ accounts. Accounts, waarvan de eigenaar met een smoes de inloggegevens van de social media heeft gedeeld met een partij met slechte bedoelingen. Vanuit deze accounts worden producten en diensten door deze trollen aangeprezen, waardoor de aanbieders van social media weer meer reclame-inkomsten genereren en de aanbieder denkt dat zijn product populair is. In een documentaire deze week over deze trollen blijken deze mensen zich totaal niet schuldig te voelen aan wat dan ook. Ze vinden het normaal
De wereld van social media begint hoe langer hoe meer fake te worden. Natuurlijk is het fantastisch dat je allerlei leuke en aardige dingen met elkaar kan delen, maar voor niks gaat de zon op. Goed nadenkende mensen gaan zichzelf wel afvragen of ze hieraan mee willen blijven doen. Je ziet dat vele mensen terughoudender worden, zeker ook met de strengere privacyregels die van toepassing zijn. Op het moment dat je zaken deelt op social media heb je zelf geen controle of eigenaarschap meer van de inhoud van je digitale boodschap en is je privacy deels opgegeven. Heb je dat voor een beetje aandacht over? Zorg in ieder geval dat je haar goed zit.